نکات مهم ترجمه برای کنکوری ها

نکات مهم ترجمه : حتما کنکوری ها بخوانند .

نکته1 : مهم ترین نکته هنگام ترجمه جملات ، توجّه به ویژگی های فعل از قبیل زمان و صیغه فعل ، لازم و متعدی ، معلوم یا مجهول بودن ، می باشد .

نکته2 : در ترجمه ، به مفرد یا مثنی یا جمع بودن کلمات ، همچنین به اسم های اشاره به نزدیک یا اشاره به دور همچنین به ضمیر و مرجع آن توجّه شود .

نکته3 : اسم های اشاره مانند ( هولاء ، اولئک ، هذانِ . . . . ) اگر قبل از اسم ( ال ) دار بیایند ، به صورت مفرد ، یعنی به صورت ( این ) یا ( آن ) ترجمه می شوند .

مانند : هولاء الرِّجال : این مردان هاتانِ الشَّجرَتانِ : این دو درخت

نکته4 : صیغه های غائب عربی برابر با سوم شخص فارسی و صیغه های مخاطب برابر با دوم شخص فارسی و صیغه های متکلم عربی برابر با صیغه های اول شخص فارسی می باشند .

نکته5 : ( کان + ماضی ) معادل « ماضی بعید » و ( کان + مضارع ) معادل « ماضی استمراری » می باشند . مانند :

ماضی بعید = کانَ جَلسَ : نشسته بود

کانوا قَد ذَهبوا : رفته بودند ( گاهی قَد نیز میان آن می آید )

ماضی استمراری = کانَت تَکتُبُ : می نوشت

کانوا تَجلِسونَ : می نشستید کُنتُ أکتُبُ : می نوشتم

نکته6 : ( قد + مضارع ) معنی تقلیل ( به ندرت ، گاهی ) می دهد . امّا ( قد + ماضی ) به معنی ماضی نقلی است . مانند :

قَد یَتُوبُ الکافِرُ : به ندرت کافر توبه می کند

قَد أرسَلتُم : فرستاده اید قَد کَتبتُ : نوشته ام

نکته7 : هرگاه ادوات شرط ( إن ، مَن ، ما ، مَهما ، اینما . . . . ) بر سر فعل ماضی بیایند ، آن فـعل اغلب معنی مضارع می دهد . مانند :

مَن حَفَرَ بِئراً لاخیهِ وَقعَ فیها : هرکس برای برادرش چاهی بکَند در آن می اُفتد .

نکته8 : هرگاه ( لَم ) همراه مضارع باشد به صورت « ماضی منفی » و اگر ( لمّا ) با مضارع بیاید « ماضی نقلی منفی » ترجمه می شود . مانند :

لَم یَکتُب : ننوشت لَم تَقتُلوا : نجنگیدید

لمّا یَجلِس : ننشسته است لمّا نکتُب : ننوشته ایم

نکته9 : اگر بعد از ( لمّا ) فعل ماضی بیاید معنی « هنگامی که » می دهد و از نظر اعراب لمّا مفعولٌ فیه است . مانند :

لمّا ذَهبتُ : هنگامی که رفتم لما جلَسوا : زمانیکه نشستند

تذکر : ( لِمَ مُخفَّف لِماذا ) اسم استفهام است و نباید با ( لَم ) اشتباه شود .

مانند : لِمَ تَعبُدُ ما لا یَسمعُ و لا یُغنِی عَنکَ شَیئاً

نکته10 : حروف ( سـ ) و ( سوف ) هرگاه بر سر فعل مضارع بیایند ، معنی آن را به مستقبل ( آینده ) تبدیل می کنند . مانند :

سَیَعلَمُ : خواهد دانست سوفَ یَجلِسونَ : خواهند نشست

نکته11 : هرگاه دو یا چند فعل مضارع یا ماضی بعد از ( کان ) بیاید ، ( کان ) معمولاً فقط یک بار برای همه آنها به کار می رود . مانند :

علیٌ کانَ یَکتُبُ و یَضحَکُ و یَتَکلَّمُ معَ اصدقائه :

علی می نوشت و می خندید و با دوستانش صحبت می کرد

نکته12 : فعل ( داشت ) در فارسی را اغلب در عربی به دو حالت می توان آورد

کان + لـِ : کانَ لِعلیٍ کتابٌ مفیدٌ

کان + عند . . : کانَ عِندَکَ کتابٌ مفیدٌ

نکته13 : در ترجمه اسم های نکره از « ی » در آخِر یا « یک » در اوّل اسم استفاده کنید . مانند :

قراَ طالبٌ رسالۀً فی الصَّفِ : یک دانش آموز نامه ای را در کلاس خواند

نکته14 : تعدادی از فعل ها در عربی دارای دو مفعول می باشند .مانند :

(جَعَلَ« قرار داد » ، اَعطی« بخشید ، داد » ، وَهَبَ « بخشید » ، عَلَّمَ « یاد داد » ، اَذاقَ « چشاند » ، ألبَسَ : « پوشاند » ، سَمَّی « نامید » ، حَسِبَ « گمان برد » )

هنگام ترجمه چنین افعالی دقّت کنیم ، یکی از دو مفعول با علامت « را » و دیگری را بدون علامت و همراه با حرف اضافه یعنی به صورت متمم آورده شود .

مانند :

أعطَیناکَ الکوثرَ : به تو کوثر را عطا کردیم

ألبسَ المومِنُ الفقیرَ لباساً : مومن به فقیر لباسی را پوشاند

نکته15 : ( مفعول به ) عربی گاهی در فارسی به جای « را » با حروف اضافه به کار می رود . مانند :

جاءَ أباهُم : نزد پدرشان آمدند دَخَلتُ المَدرَسۀَ : به مدرسه داخل شدم

نکته16 : در ترجمه عباراتی که با « اِنّما » آغاز شده باشد ، از کلماتی مثل « فقط ، بی شک ، تنها . . . » استفاده کنید . مانند :

إنَّما الهُکُم إلهٌ واحدٌ : فقط خدای شما ، یک خداست

نکته17 : حرف « لـ و عِندَ » به همراه اسم یا ضمیر ، به معنی ( دارد ) به کار می رود . مانند :

هَل عِندَکم کتابٌ ؟ آیا کتابی دارید ؟

لأخی سیّارۀٌ جَمیلۀٌ : برادرم اتومبیل زیبائی دارد

نکته18 : در ترجمه صفت ، رعایت نکات زیر ضروری است .

الف ) صفت ها در زبان فارسی به صورت مفرد ترجمه می شوند هر چند در زبان عربی به صورت مثنی یا جمع آمده باشند . مانند :

الرِّجالُ المومنونَ : مردان مومنالطّالبانِ النَشیطانِ : دو دانش آموز کوشا

ب ) هنگام ترجمه جمله وصفیه از حرف « که » استفاده می کنیم . مانند :

القَناعۀٌ کنزٌ لا یَنفَدُ : قناعت گنجی است که تمام نمی شود .

ج ) در زبان عربی بر خلاف زبان فارسی گاهی مضاف الیه می تواند بین موصوف و صفت فاصله بیندازد که هنگام ترجمه باید به این نکته توجّه داشت . مانند :

هذا بابُ المَدرَسۀِ الکَبیرُ : این درِ بزرگِ مدرسه است .

نکته19 : ( مفعول مطلق ) مانند قیدهای فارسی هستند و در ترجمه آن به شکل زیر عمل می کنیم :

الف ) هنگام ترجمه مفعول مطلق تأکیدی از قیود تأکیدی مانند : ( کاملاً ، حتماً ، قطعاً ، بی شک . . ) استفاده می کنیم .

ب ) در ترجمه مفعول مطلق نوعی ( بیانی ) نوعِ انجام فعل بیان می شود و از کلماتی مانند « بسیار ، مانند ، همچون ، به نیکی ، به گونه . . . ) استفاده می کنیم .

نکته20 : در ترجمه جمله های حالیه ابتدا عبارت « در حالیکه » آورده می شود ، سپس جمله ترجمه می شود . توجّه داشته باشید که زمان فعل جمله حالیه بر حسب فعل قبل از آن ترجمه می شود .

الف ) ماضی ( فعل اصلی ) + مضارع ( فعل در جمله حالیه ) = ماضی استمراری مانند :

جاءَ الانبیاءُ یُبَشِّرونَ : پیامبران آمدند درحالی که بشارت می دادند .

ب ) ماضی ( فعل اصلی ) + ماضی نقلی ( فعل در جمله حالیه ) = ماضی بعید مانند :

جلسَ المُعلِّمُ و قَدکَتَبَ لَنا تَمارینَ مُهمَّۀً : معلّم نشست درحالی که تمارین مهمّی را برای ما نوشته بود .

نکته21 : اگر جمله ی قبل از « اِلّا » منفی ( مستثنَی مُفرَّغ ) باشد می توانیم حرف « اِلّا » را حذف کرده و جمله را به صورت مثبت تاکیدی ترجمه کنیم .

مانند : لاتَقُل الا الحقَّ : تنها حقّ را بگو لَم یَذهَب الا علیٌ : فقط علی رفت

نکته22 : به جز « لَن » بقیه حروف ناصبه یعنی « أَن ، کَی ، لـِ ، حتّی » همراه با فعل مضارع بعد از خود به صورت مضارع التزامی ترجمه می شوند . مانند :

اُریدُ أن أذهَبَ : می خواهم که بروم

حینَما جَلسوا لِـیَتناوَلوا : هنگامی که نشستند تا شام بخورند

نکته23 : ( لَن ) از حروف ناصبه است اگر با مضارع بیاید مستقبل « آینده » منفی ترجمه می شود . مانند :

لَن تنالوا البِّرَ : به نیکی دست نخواهید یافت

لَن نَکتُبَ دَرسَنا : درسمان را نخواهیم نوشت

نکته 24 : اسم های موصول خاص ( الّذی ، الّتی ، . . . ) اگر مستقیماً بعد از اسم « الـ » دار بیایند اغلب به صورت « که » ترجمه می شوند .

( اسم موصول در این حالت از نظر نقش اصولاً صفت به شمار می رود ) مانند :

لاأعرِفُ الرَجلَ الَّذی یَبکِی : مردی را که گریه می کند ، نمی شناسم

نکته25 : به معانی حروف مشبه بالفعل ( کأنَّ :گویا که ، لَیتَ : ای کاش ، لَعلَّ : شاید و . . . . ) و کاربرد آنها از نظر منصوب کردن اسم خود توجّه شود .

نکته26 : لا نفی جنس به صورت « هیچ . . . . نیست » معنی می شود .

مانند : لا الهَ الّا اللهُ : هیچ خدایی جز الله نیست

لا رجُلَ فی البَیتِ : هیچ مردی در خانه نیست

تذکر : اسم بعد از لای نفی جنس نکره مبنی بر فتح است یعنی ( الـ ) یا ( تنوین ) نمی گیرد .

نکته27 : فعلی که به باب می رود ممکن است از نظر معنی با ریشه اصلی کلمه تفاوت داشته باشد . به مثال های زیر توجّه کنید :

عَلِمَ : فهمید ، دانست علَّم : یاد داد

حَکَی : حکایت کرد حاکَی : تقلید کرد ، پیروی کرد

قَتَلَ : کشت قاتَلَ . . . : جنگید با . . .

دَفَعَ : پرداخت اِندَفعَ : شتافت ، به سرعت رفت

عَلِمَ : فهمید ، دانست اِستعلَمَ : پرسید ، پرس و جو کرد

نکته28 : هنگام ترجمه گاهی باید به نقش کلمه از قبیل ( فاعل ) یا ( مفعول به ) یا ( مفعول له ) توجّه کرد . مانند :

إنَّما یَخشَی اللهَ مِن عبادِهِ العُلماءُ ( اللهَ : مفعول ، العلَماءُ : فاعل )

نکته29 : هنگام ترجمه مفعول له از عبارت ( برای . . . ، به خاطر . . . . ) استفاده می کنیم . مانند :

قُمتُ احتِراماً لَهُم : به خاطر احترام آنها بلند شدم .

نکته30 : فعل به کار رفته در جمله ی دعایی هر چند ماضی باشد ، به صورت مضارع ترجمه می شود . مانند :

رَضِیَ اللهُ عَنکَ : خدا از تو راضی باشد .

نکته31 : جملاتی که در آنها ( ضمیر فصل ، اِنّما ، لامِ مفتوحه و . . . ) به کار رفته است ، به صورت تأکیدی ترجمه می شود . مانند :

لَو أخَذَتها بِغیرِ امانَهٍ لَقَطَعتُ یَدَها : اگر آنرا غیر امانت می گرفت حتماً دستش را قطع می کردم .

إنَّکَ انتَ السَّمیعُ العلیمُ : همانا فقط تو شنوا و دانا هستی .

إنَّما الهُکم الهٌ واحدٌ : قطعاً خدای شما یک خداست .

نکته32 : تقدیم یا تاخیر کلمات در جمله نیز ، از موارد تأکید یا حصر به شمار می آید

مانند :

إنَّما یَخشَی اللهَ مِن عبادِهِ العُلماءُ ( اللهَ : مفعول ، العلَماءُ : فاعل )

إنَّ معَ العُسرِ یُسراً ( معَ العُسرِ : خبر مقدَّم إنَّ )

اللهُ علی کُلِّ شیءٍ قَدیرٌ ( قَدیرٌ : خبر )

نکته33 : هنگام ترجمه باب تفاعل معمولاً از کلمه ی « با یکدیگر » یا « با هم » و در ترجمه باب مفاعله اغلب از کلمه ی « با » استفاده می کنیم . مانند :

یا ایُّها النَّبیُّ جاهِدِ الکُفّارَ و المنافِقینَ :ای پیامبر با کافران و منافقان جهاد کن تَعاوَنوا علی البرِّ و التَّقوَی : در نیکی و تقوی با هم همکاری کنید

نکته34 : در جملاتی که تمییز نسبت به کار رفته است می توان تمییز را به صورت « مبتدا » یا « فاعل » یا « مفعول به » ترجمه کرد . مانند :

هُوَ اکثَرُ مِنکَ علماً : دانش او از تو بیشتر است .

تتقدَّمُ الطالِبهُ ادباً : ادب دانش آموز پیشرفت می کند .

نظَّمتُ الکُتبَ صفوفاً : ردیف کتاب ها را منظّم کردم .

نکته35 : فعل های به کار رفته در بابهای « إفعال » و « تفعیل » غالباً متعدّی اند و فعل های دو باب « انفعال » و « تفاعُل » و افعالی که بر وزن « فَعُلَ » می آید ، لازمند . مانند:

ارسَلَ : فرستاد فرَّحَ : خوشحال کرد

إنعَقدَ : برگزار شد تعاوَنَ : همکاری کرد قَرُبَ : نزدیک شد

نکته36 : « إنّ » در ابتدای کلام استفاده شده و دارای معنی تأکید می باشد ( همانا ، قطعاً و . . )

امّا « أنّ » حرف رابط بین جملات بوده و معنی « که » می دهد .

نکته37 : هرگاه بعد از کلمه « کلّ » یک اسم مفرد تنوین دار بیاید « کلّ » معنی « هر » می دهد و اگر بعد از آن اسم جمع بکار رود ، معنی « همه » می دهد .

مانند :

کُلُّ یَومٍ نلعَبُ : هر روز بازی می کنیم

کُلُّنا نَلعَبُ : همه ما بازی می کنیم

نکته38 : کلمه « یجبُ » در ابتدای جمله معنی « ضروری است ، لازم است ، باید . . . » می دهد که می توان به جای آن از « علی +ضمیر » استفاده کرد .

مانند : یَجِبُ أن تَسمَعوا : باید گوش دهید

علیکُم ان تَسمعُوا : لازم است ( باید ) گوش دهید

نکته39 : خبر « لیت » و « لعلَّ » در صورتی که مضارع باشد ، معمولاً در فارسی به صورت « مضارع التزامی » ترجمه می شود .

مانند :

لَعلَّ الطالِبُ یَرجِعُ مساءً : شاید دانش آموز برگردد .

لَیتَ السُّرورَ یَدومُ فی الحیاهِ : کاش شادی در زندگی ادامه یابد .